5 grudnia Światowy Dzień Gleby – co wiemy o glebie?

Organizmy glebowe odgrywają kluczową rolę w zwiększaniu produkcji żywności, poprawianiu wartości odżywczych, ochronie zdrowia ludzi, rekultywacji zanieczyszczonych terenów, w walce ze zmianami klimatu. Mimo tego ten wkład pozostaje w dużej mierze nadal niedoceniany, podał FAO w swoim pierwszym raporcie na temat " Stanu wiedzy o różnorodności biologicznej gleby ”.

Raport FAO wskazuje, że utrata różnorodności biologicznej znajduje się w czołówce światowych problemów. Jednak do bioróżnorodności znajdującej się w glebie nie przywiązuje się wystarczającej uwagi, na jaką zasługuje. Należy ją w pełni uwzględniać podczas planowania celów na rzecz zrównoważonego rozwoju.

- Różnorodność biologiczna gleby i zrównoważona gospodarka glebowa są warunkiem wstępnym osiągnięcia wielu celów zrównoważonego rozwoju. Dlatego dane i informacje na temat różnorodności biologicznej gleby, od poziomu krajowego do globalnego są niezbędne, żeby skutecznie zaplanować strategie zarządzania na temat, który jest wciąż słabo znany - powiedziała zastępca dyrektora generalnego FAO Maria Helena Semedo.

- Mamy nadzieję, że wiedza zawarta w tym raporcie ułatwi ocenę stanu różnorodności biologicznej gleby, będąc integralną częścią sprawozdawczości na temat bioróżnorodności na poziomie krajowym i regionalnym oraz wszelkich badań gleby – dodała Semedo.

Gleby są jednym z głównych światowych rezerwuarów bioróżnorodności. Występują w ponad 25 proc. światowej różnorodności biologicznej. Ponadto ponad 40 proc. organizmów żywych z ekosystemów lądowych jest związanych z glebą.

Raport definiuje bioróżnorodność glebową, jako różnorodność życia pod ziemią - od genów i gatunków po tworzone przez nie zbiorowiska, a także kompleksy ekologiczne, do których się przyczyniają i do których należą; od mikrosiedlisk glebowych po krajobrazy. Obejmuje to szeroki wachlarz organizmów, od form jednokomórkowych i mikroskopijnych po bezkręgowce, takie jak: nicienie, dżdżownice, stawonogi i ich stadia larwalne, a także ssaki, gady i płazy, które spędzają dużą część swojego życia pod ziemią, oraz różnorodne glony i grzyby.

Zagrożenia dla różnorodności biologicznej gleby

Rola różnorodności biologicznej gleby poprzez świadczone przez nią usługi ekosystemowe ma kluczowe znaczenie dla rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego.

Na przykład mikroorganizmy glebowe przekształcają związki organiczne i nieorganiczne, uwalniając składniki odżywcze do postaci przyswajalnych dla roślin. Przemiany te są również istotne dla filtracji, degradacji i unieruchamiania zanieczyszczeń w wodzie i glebie. Ponadto różnorodność gleb przyczynia się do poprawy kontroli, zapobiegania lub zwalczania szkodników i patogenów.

Jednak istotna rola różnorodności biologicznej gleby w zapewnianiu zrównoważonych systemów rolno-spożywczych może być zagrożona przez działalność człowieka, zmianę klimatu i klęski żywiołowe.

Nadmierne i niewłaściwe stosowanie agrochemikaliów pozostaje jednym z głównych czynników powodujących utratę różnorodności biologicznej gleby, zmniejszając w ten sposób potencjał różnorodności biologicznej gleby dla zrównoważonego rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego.

Inne przykłady obejmują: wylesianie, urbanizację, intensyfikację rolnictwa, utratę materii organicznej - węgla w glebie, degradację struktury gleby, zagęszczenie powierzchni, zakwaszenie gleby, zanieczyszczenie, zasolenie, pożary, erozję i osunięcia ziemi.

Potencjał gleb w łagodzeniu zmian klimatycznych

Rozwiązania oparte na naturze, obejmujące mikroorganizmy glebowe, mają znaczny potencjał w łagodzeniu zmiany klimatu. Odgrywają kluczową rolę w sekwestracji dwutlenku węgla i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Część antropogenicznych emisji dwutlenku węgla może zostać pochłonięta przez rośliny i zmagazynowana w glebie w wyniku rozkładu drobnoustrojów, co może pozwolić na zatrzymywanie węgla w glebie przez długi czas.

W raporcie stwierdzono, że działalność rolnicza jest największym źródłem dwutlenku węgla i podtlenku azotu emitowanych przez gleby, które pochodzą z nadużywania lub niewłaściwego stosowania nawozów azotowych.

Różnorodność biologiczna gleby i dobrobyt człowieka

Różnorodność biologiczna gleby wspiera zdrowie ludzi, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio, poprzez regulację chorób i produkcję żywności. Do produkcji sosu sojowego, sera, wina i innych sfermentowanych potraw i napojów tradycyjnie wykorzystuje się kilka bakterii i grzybów glebowych. Związek między korzeniami roślin a bioróżnorodnością gleby umożliwia roślinom wytwarzanie substancji chemicznych, takich jak przeciwutleniacze, które chronią je przed szkodnikami i innymi stresorami.

Kiedy spożywamy te rośliny, przeciwutleniacze przynoszą nam korzyści, stymulując nasz układ odpornościowy i przyczyniając się do regulacji hormonów. Mikroorganizmy glebowe mogą również pomóc w zapobieganiu przewlekłym chorobom, w tym: alergii, astmie, chorobom autoimmunologicznym, chorobom zapalnym jelit i depresji.

Ponadto od początku XX wieku wiele leków i szczepionek pochodziło z organizmów glebowych, od dobrze znanych antybiotyków, takich jak penicylina, bleomycyna, stosowana w leczeniu raka i amfoterycyna w przypadku infekcji grzybiczych. W kontekście narastającej liczby chorób wywoływanych przez oporne mikroorganizmy, bioróżnorodność gleby ma ogromny potencjał w zakresie dostarczania nowych leków do ich zwalczania.

Przyszła ścieżka

Brakuje szczegółowych danych, polityki i działań dotyczących różnorodności biologicznej gleby na poziomie lokalnym, krajowym, regionalnym i globalnym. W raporcie podkreślono potrzebę promowania koniecznej zmiany w celu uwzględnienia biologicznych wskaźników zdrowia gleby, obok wskaźników fizycznych i chemicznych.

Aby lepiej zrozumieć zagrożenia dla różnorodności biologicznej gleby, wdrożyć odpowiednią politykę i przepisy, kluczowe znaczenie ma inwestowanie w zharmonizowane oceny bioróżnorodności gleby na całym świecie. Ponadto standaryzacja protokołów pobierania próbek i analizy, celem gromadzenia dużych, porównywalnych zbiorów danych oraz promowania stosowania skutecznego monitorowania narzędzia do rejestrowania zmian w różnorodności biologicznej gleby.

Według raportu, przyjęcie przez rolników zrównoważonych praktyk gospodarowania glebą, jako podstawowej przesłanki zachowania bioróżnorodności gleby, pozostaje na niskim poziomie ze względu na brak wsparcia technicznego, zachęt i sprzyjających warunków.

Publikacja podkreśla również potrzebę promowania innowacyjnych technologii w gospodarowaniu glebą. Na przykład nowe techniki molekularne wykorzystujące sekwencjonowanie molekularne nowej generacji pozwalają na lepsze zrozumienie organizmów glebowych i wpływu, jaki te organizmy mogą mieć na powiązane systemy uprawy.

Dlatego też niezmiernie ważne pozostaje wzmocnienie edukacji i budowanie potencjału w zakresie przyjmowania innowacyjnych narzędzi przyczyniających się do zdrowia ludzi, roślin i gleby.