Pogłębiona uprawa sprzyja burakom

Tekst: dr hab. inż. Tomasz Piskier, prof. PK, zdjęcia: Małgorzata Powałka

Burak cukrowy nie należy do najpopularniejszych roślin uprawnych w Polsce. Jego udział w strukturze zasiewów wynosi ok. 3 proc., a uprawa zlokalizowana jest głównie w czterech rejonach o szczególnie przydatnych warunkach klimatyczno-glebowych oraz gospodarczych, tzn. takich, w których znajdują się cukrownie. Do rejonów tych należą Nizina Śląska, Wielkopolska, Kujawy wraz z Żuławami Wiślanymi oraz Wyżyna Lubelska. Jeżeli jednak burak jest uprawiany w danym gospodarstwie, to stanowi cenną roślinę towarową, a rolnicy wykazują dużą dbałość o jego agrotechnikę, w tym uprawę roli. W uprawie buraka zalecane jest nawożenie nawozami naturalnymi w formie obornika (w towarowych i bezinwentarzowych gospodarstwach rolnych niestety coraz rzadsze) lub międzyplonów, zarówno międzyplonów ścierniskowych likwidowanych jesienią, jak i pozostawianych do wiosny w formie mulczu. Klasyczne poplony ozime nie są wskazane, ponieważ dostarczają wprawdzie znaczne ilości biomasy, ale jednocześnie bardzo mocno przesuszają glebę, negatywnie wpływając na kiełkowanie i wzrost plonu wtórego.

Towarowe gospodarstwa rolne coraz częściej stosują bezorkowe technologie uprawy roli. Dawniej technologie te dotyczyły jedynie roślin zbożowych lub pastewnych. Opracowanie nowoczesnych maszyn uprawowych umożliwiło w pełni zastąpienie pracy pługa i całkowite wyeliminowanie orki również w uprawie buraka. Rośliny korzeniowe, w tym burak cukrowy, nie tolerują nadmiernego zagęszczenia warstwy poduprawnej. Nasuwa się więc pytanie o sensowność i sposób wykonania pogłębionej uprawy.

Czy głęboszować glebę pod burak?

Pamiętajmy, że zabieg głęboszowania ma charakter dość radykalny. Powinien być rozpatrywany raczej w kategoriach „leczenia” gleby niż standardowego zabiegu uprawowego. Powoduje wyraźne i bardzo głębokie spulchnienie gleby, wiąże się jednocześnie z dużym zapotrzebowaniem na moc i stanowi dodatkowy zabieg agrotechniczny. Jego wykonanie powinno być każdorazowo przemyślane pod względem nakładów i zysków. Dobrym rozwiązaniem jest natomiast zastosowanie pogłębionej uprawy. Określenie „pogłębiona uprawa” zaczyna zyskiwać nowe znaczenie. Klasycznie rozumiane jest jako zwiększenie głębokości pracy maszyn uprawowych. Zwiększenie takie w przypadku systemów orkowych, jak i bezorkowych oznacza wydobywanie na powierzchnię roli martwicy, co nie jest korzystne. Należy więc zastosować modyfikację uprawy pogłębionej. Orka z pogłębiaczem nie budzi już szczególnego zdziwienia, znana jest od dawna, natomiast pogłębiona uprawa bezorkowa nie jest rozpowszechniona. Uściślijmy: mówiąc o pogłębionej uprawie bezorkowej, nie mamy na myśli zwiększenia głębokości pracy agregatu uprawowego – spowoduje to wyciąganie martwicy. Pogłębienie uprawy w tych systemach powinno polegać na zastosowaniu nakładek pogłębiających. Specyfika działania takiego zabiegu polega na tym, że nakładka pogłębiająca (która może pracować nawet na 10 cm) ma za zadanie jedynie spulchnienie i rozluźnienie warstwy poduprawnej bez jej przemieszczania.

Kiedy stosować pogłębioną uprawę?

Pogłębioną uprawę stosujemy w celu przebudowy – rozluźnienia poduprawnej warstwy roli. Jej bezpośrednie oddziaływanie utrzymuje się przez kilka sezonów wegetacyjnych i przyjmuje się, że wystarczy zabieg taki wykonywać raz na 4 lata. Nie jest to zasada, której należy bezwzględnie przestrzegać – konieczne jest kontrolowanie stanu gleby i podejmowanie każdorazowo decyzji dotyczących sposobu jej uprawy. Niemniej jednak oddziaływanie pogłębionej uprawy nie kończy się w trakcie jednego sezonu po jej wykonaniu, lecz utrzymuje się wyraźnie dłużej.

Opisane w poprzednich akapitach aspekty dotyczące uprawy roli wskazują, że w uprawie buraka cukrowego wykonujemy stosunkowo dużo mechanicznych zabiegów uprawowych. Mam na myśli podorywkę, nawożenie obornikiem i jesienną uprawę podstawową gleby oraz wiosenne doprawianie roli często połączone z nawożeniem mineralnym. W innych technologiach: podorywkę, jesienną uprawę gleby pod poplon i intensywną uprawę wiosenną. Pamiętajmy, że zabiegi uprawowe w bezpośredni sposób obniżają wilgotność uprawianej gleby i w praktyce powinniśmy dążyć do ograniczania ich ilości. Uwzględniając fakt, że oddziaływanie pogłębionej uprawy utrzymuje się przez kilka lat oraz zasadę ograniczania liczby zabiegów, dochodzimy do wniosku, że wskazane jest wykonanie pogłębionej uprawy pod przedplon. Roślina przedplonowa już w pierwszym roku pozytywnie zareaguje na poprawione warunki glebowe, natomiast gleba będzie miała czas na swoiste ustabilizowanie się przed wysiewem buraka.

Co na to badania polowe?

Wieloletnie badania polowe prowadzone przez Katedrę Agrobiotechnologii Politechniki Koszalińskiej zlokalizowano na Dolnym Śląsku na glebie lekkiej IVa klasy bonitacyjnej. Pole doświadczalne podzielone było na kilka mniejszych fragmentów, na których powtarzano ustalony wcześniej schemat uprawy. Znajdowały się na nim obiekty z uprawą orkową oraz z różnymi wariantami uprawy bezorkowej. Warianty uprawy bezorkowej różniły się głębokością pracy agregatu uprawowego. W roku 2016 po zbiorze rzepaku i wykonaniu podorywki broną kompaktową postanowiono na jednej części pola wykonać pogłębioną uprawę roli pod pszenicę ozimą. W tym celu poletko, które planowano uprawiać na głębokość 25 cm, podzielono na dwie części, z których na jednej wykonano uprawę na 25 cm, na drugiej zaś na 25 cm z pogłębieniem o 10 cm. Całkowita głębokość uprawy wyniosła więc 35 cm, niemniej jednak mieszanie wykonane odkładnią o kształcie cylindrycznym dotyczyło warstwy 0-25 cm, poniżej pracowały jedynie pogłębiacze spulchniające warstwę poduprawną. Sezon wegetacyjny 2017 był wilgotny, pogłębienie uprawy mimo to pozytywnie wpłynęło na wielkość osiągniętego plonu, który był wyższy od typowej uprawy (wykonanej na 25 cm) o ponad 6 proc.

W roku 2018 zaplanowano uprawę buraka cukrowego, wykonując po sprzęcie pszenicy podorywkę, a jesienią bezorkową uprawę roli na 25 cm na obydwu badanych poletkach. Wiosną zastosowano uprawę doprawiającą glebę, której głównym zadaniem było wymieszanie nawozów mineralnych. Pole i zasiane na nim buraki nie miały być poddane analizie. Sezon 2018 okazał się jednak sezonem suchym, a wzrost i rozwój buraków na polu były wyraźnie zróżnicowane już w fazie intensywnego wzrostu. Podjęto więc próbę oceny plantacji.

Ocena polowa buraka cukrowego

Oceny polowej plantacji buraka cukrowego dokonano w fazie intensywnego wzrostu oraz podczas zbioru. Szczegółowa analiza przeprowadzona w fazie pełnej wegetacji wykazała, że buraki uprawiane na pogłębionej uprawie miały o 11 proc. większą średnicę korzenia, masa pojedynczej rośliny była większa o 21 proc., a uwzględniając większą obsadę, stwierdzono, że masa roślin na jednostce powierzchni była większa o 26 proc.

Tendencja ta utrzymała się do zbioru roślin. Masa pojedynczego korzenia buraka uprawianego w technologii po pogłębionej uprawie wynosiła przeciętnie 0,58 kg/szt. i była większa od stwierdzonej na kontroli (bez pogłębionej uprawy pod przedplon) o ponad 23 proc. Wielkość plonu buraka w roku 2018 nie była imponująca i w głównej mierze zależała od przebiegu opadów, a właściwie ich braku. Przeciętny plon uzyskany w typowej bezorkowej technologii uprawy roli wyniósł 53,2 t/ha, natomiast w technologii uprawy z pogłębieniem pod przedplon wyniósł 65,9  t/ha – wartość ta jest większa o niemal 24 proc.

Podsumowanie

Pogłębienie uprawy jest zabiegiem trwale poprawiającym warunki glebowe, a jego pozytywne oddziaływanie nie ogranicza się jedynie do sezonu, w którym zostało wykonane. Ważną zasadą pogłębionej uprawy jest to, aby nie wydobywać martwicy. Prawidłowo wykonana uprawa pogłębiona dobrze miesza warstwę uprawną gleby (np. 25 cm), natomiast warstwa poduprawna jest jedynie spulchniana i rozluźniana bez jej przemieszczenia. Pogłębienie powinno być wykonywane raz w zmianowaniu i nie musi być wprowadzane bezpośrednio pod rośliny głęboko korzeniące się. Można wykonać je pod przedplon np. zbożowy, który nawet w latach o optymalnych opadach zareaguje pozytywnie.